Στου γνήσιου Ελληνα την ψυχή βρίσκεται η αρχή του κόσμου»
Συνέντευξη της Μαρίας Χναράκη* στη δημοσιογράφο Αννα Γριμάνη της Καθημερινής
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Συνειδητό αίσθημα και αισθησιακή συνείδηση.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το τραγούδι των τζιτζικιών στη συκιά, πλάι στην τοιχογραφία του ταύρου, στη βόρεια είσοδο του παλατιού της Κνωσού. Το «υποβρύχιο» στο καφενείο παρέα με τους ήχους από τα ζάρια και τα κομπολόγια των γερόντων. Tη βουτηγμένη σε γάλα, αυγό και ζάχαρη «δυναμωτική» φρυγανιά και το γλυκό κυδώνι κάθε γιαγιάς. Το ψωμί στο τραπέζι, ευλογημένο από τον πατέρα, ζυμωμένο από τη μητέρα.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Το αναπάντεχο και απροσποίητο κάλεσμα «κάτσε να πιούμε μια ρακή» του απλού ανθρώπου με παξιμάδι, ελιές, ντομάτα και τυρί, ως σήμα-κατατεθέν του ελληνικού συν-τροφικού τραπεζιού. Η διάθεση του συντέκνου να ξηγιέται κριτικά μέσ’ απ’ τη μουσική, το χορό και το τραγούδι, κατανοώντας πως «όσο η Ελλάδα τραγουδεί και το χορό θα σταίνει, με μαντινάδες και σκοπούς, ποτέ τζη δε ποθαίνει».
Αυτό που με χαλάει.
Η αστυφιλία και η ερήμωση των ακριτικών περιοχών. Η εγκατάλειψη της ζωής στα βοσκοτόπια και τα χειμαδιά. Κρίμα, αν συλλογιστεί κανείς ότι ο «παράδεισος» δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια επιστροφή του «άνω θρώσκοντα» ανθρώπου στη φύση.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Προσόν, όσο η θάλασσα είναι μπλε, ο αέρας μυρίζει έρωντα, θυμάρι και ρίγανη και το φως επιμένει ελληνικά.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Παράγει ακαταπόνητα και πολυμήχανα, παρά τους Κύκλωπες και τους Λαιστρυγόνες, τις Σκύλλες και τις Χάρυβδες που αντιμετωπίζει. Στου γνήσιου Ελληνα την ψυχή βρίσκεται, παραφράζοντας τον Ηράκλειτο, η αρχή του κόσμου, η αναθυμίαση ή «ο δρόμος προς τα πάνω». Οποιος θέλει να αισθάνεται «νεοέλληνας», προχωρεί με Εφέσια βήματα σε στωικούς ρυθμούς.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο κόσμο;
Την ορθόδοξα ελληνική, αφού «ποτέ δεν πρέπει τα κλαδιά τσι ρίζες να ξεχνούνε, γιατί αυτές αν μαραθούν, κι εκείνα θα χαθούνε».
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί έκανα το διδακτορικό μου για την κρητική μουσική στην Ιντιάνα των ΗΠΑ; Πέταξα το πρέπει να επιστρέψω, αφού, εάν ναι, πού στην Ελλάδα και πώς;
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο μαντιναδολόγος που κατέχει να κονταρομαχεί με τις ρίμες του και σε περιόδους «κρίσεων», υποστηρίζοντας ότι «η παγκοσμιοποίηση την Κρήτη δεν την πιάνει, γιατί σε κάθε εποχή νέα φυντάνια βγάνει».
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
«Επιμενίδης έφα: Πας Κρης ψεύστης. Αλλά Επιμενίδης, Κρης».
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Συγκρητική: Μινωική, Ελληνική, Βυζαντινή, Σύνθεση Ανατολής – Δύσης, Παγκόσμια. Ο ομηρικός, πολύτροπος Οδυσσέας νοσταλγεί ό,τι δεν φαίνεται, το μη δεδομένο, και μάχεται διαρκώς γι’ αυτό. Διασχίζει ωκεανούς γνώσεων, πελάγη ευτυχίας κι ανακαλύψεων, μεσογειακές φουρτούνες, μελαγχολικούς φλοίσβους και χαρμόλυπους κυματισμούς. Εκεί… σαν έχοντας ιερό τάμα, ο Ελληνας του κόσμου σιγομουρμουρίζει αναμνήσεις που ιχνηλατούν το νόστο του. Σήμερα Ελλάδα για εκείνον σημαίνει θάλασσα που χωρίζει αλλά και ενώνει: Οίνωψ Πόντος, ταξίδι, περιπέτεια, που τρέφει μια υφάλμυρη υγρασία και συνειδητή επιστροφή στα χνάρια μας.
* Η δρ Μαρία Χναράκη είναι διευθύντρια Ελληνικών Σπουδών και αναπληρώτρια καθηγήτρια Εθνομουσικολογίας, Λαογραφίας και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Drexel της Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ.
