Μια άγνωστη «συνομωσία» των Τουρκορεθεμνιωτών κατά τον εορτασμό μιας ξεχασμένης επετείου
Θα πρέπει να μεταφερθούμε νοερά 110 χρόνια πριν, στις πρώτες μέρες του Δεκεμβρίου του έτους 1900. Στο Ρέθυμνο γίνονταν πυρετώδεις προετοιμασίες προκειμένου να εορταστεί η δεύτερη επέτειος της 9ης Δεκεμβρίου, η ξεχασμένη επέτειος για την οποία γίνεται λόγος στον τίτλο. Πρόκειται, βεβαίως, για την ημέρα που αποβιβάστηκε στην Κρήτη (Σούδα) ο Ύπατος Αρμοστής πρίγκιπας Γεώργιος, δυο χρόνια πριν.
Να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο στην οποία αναφερόμαστε, τέλη του 1900 δηλαδή, έτυχε να μην εκδίδονται εφημερίδες στο Ρέθυμνο. Υποθέτω λοιπόν ότι μερικά από όσα συνέβησαν στην πόλη κατά τον εορτασμό εκείνης της επετείου δεν τα γνωρίζουν ούτε οι ερευνητές, παρότι υπάρχει μια συμβατική περιγραφή του εορτασμού στη χανιώτικη εφημερίδα «Πατρίς». Όμως, προφανώς για λόγους σκοπιμότητας, δεν αναφέρονται εκεί τα της «συνωμοσίας». Να υπενθυμίσω ότι εκδότης της συγκεκριμένης εφημερίδας ήταν ένας Ρεθεμνιώτης, φανατικός θαυμαστής του Πρίγκιπα, ο Α.Χ. Μοσχονάς (παρεμπιπτόντως, ήταν και γαμπρός του Γ. Σουρή).
Τα της «συνωμοσίας» τα μαθαίνομε από μια εκτενέστατη ανταπόκριση από το Ρέθυμνο, δημοσιευμένη στην αθηναϊκή εφημερίδα «Αγών» (φ. 92/22-12-1900). Παρότι βάζω τη λέξη σε εισαγωγικά, φαίνεται πως η υπόθεση είχε τη σοβαρότητά της. Ούτως ή άλλως, είναι κάτι που αξίζει να γίνει γνωστό. Ας δούμε λοιπόν μερικά αυτούσια αποσπάσματα από το κείμενο του Ρεθεμνιώτη ανταποκριτή, το όνομα του οποίου δεν αποκαλύπτεται:
«Το Ρέθυμνο εόρτασε εν ακρατήτω ενθουσιασμώ, εν παραφορά σχεδόν την επέτειον…Η αγορά ήτο σημαιοστόλιστος και εικονοστόλιστος. Αι δάφναι και αι μυρσίναι μετέβαλον ταύτην εις πυκνόν πρασινωπόν άλσος με τα νικηφόρα φυτά…Μόνον που Τούρκοι τινές είχον στολίσει τα καταστήματά των με πικροδάφνας, τας οποίας ο λαός ονομάζει «σφάκες»…Εικονίζουσι (με αυτό τον τρόπο) την εσωτερικήν των πικρίαν και θλίψιν…
Την 10ην πρωινήν της 9ης Δεκεμβρίου ετελέσθη πάνδημος δοξολογία, ασφυκτικώς πεπληρωμένου του Καθεδρικού Ναού. Έκτοτε δε ήρχισεν η λαϊκή εορτή. Άσματα, λύρα, ποτό κλπ. Πολλά δίστιχα, ολίγον πειρακτικά, εξετάφησαν…υπαινιγμοί ερρίπτοντο…Οι Τούρκοι μας ηνοχλούντο πως, αλλά κεκαλυμμένως…
Την εσπέραν, περί την 9ην μ.μ. ώραν, οι τρεις μας Σύλλογοι (σ.σ. Φιλεκπαιδευτικός, Γυμναστικός και Δικηγορικός) εκάλεσαν τον λαόν εις την ευρυτάτην εν τοις Εκπαιδευτηρίοις αίθουσαν του Πρίγκιπος, όπου ομίλησεν ενθουσιωδώς ο καθηγητής κ. Πρεβελάκης, απήγγειλε δε ενθουσιωδέστατον ποίημα ο καθηγητής κ. Φωτεινός…Το «Ζήτω η Ένωσις» επενελαμβάνετο έν τε τοις λόγοις και ταις του πλήθους επευφημίαις…Και αυτός ο Ρώσος στρατιωτικός διοικητής κ. Ορμπάνοβιτς ουχί άπαξ ελληνιστί εβροντοφώνησεν τούτο…
Μετά την λαμπαδηδρομίαν, κατέθελξε τον λαόν ο ευφραδής και ένθους δικηγόρος κ. Π. Μανουσάκης…ευχηθείς η εν τω μέλλοντι εθνική ημών εορτή να είναι η 25η Μαρτίου…(σ.σ. Ο λόγος του Πέτρου Μανουσάκη εκφωνήθηκε από εξώστη της λεγόμενης Γωνίας Σπανδάγου, σημερινή γωνία Αρκαδίου και πλατ. Καραολή και Δημητρίου).
Αναφερόμενοι σε συνωμοσία, δεν εννοούμε βεβαίως τις πικροδάφνες που χρησιμοποίησαν οι Μωαμεθανοί της πόλης, αντί για δάφνες και μυρτιές. Εκτός απ’ αυτό, είχε κυκλοφορήσει ένα δεκασέλιδο φυλλάδιο που χαρακτηρίζεται «λίβελος». Έγραφε μεταξύ άλλων, σύμφωνα με την ανταπόκριση:
-Μαύρη ημέρα εσκέπασε την Κρήτην αφότου επάτησε αυτήν το πόδι του Πρίγκιπος. Εν αθλιότητι έκτοτε ζώσιν οι Τούρκοι, όσοι προέκριναν την διαμονήν ενταύθα αντί του εκπατρισμού. Κατ’ όνομα μόνον υπάρχει ισοπολιτεία. Εις την πραγματικότητα οι Τούρκοι πιέζονται. Δεν προσλαμβάνονται εις δημόσια αξιώματα καίτοι ορίζει τούτο το Σύνταγμα…κ.λπ. κ.λπ. Στο τέλος, αντί υπογραφής, υπάρχει η εξής ένδειξη: «Είς Οθωμανός Κρης διερμηνεύων τας γνώμας και τας σκέψεις των συμπολιτών του Οθωμανών».
Υπεύθυνος για το θέμα του φυλλαδίου κρίθηκε ο 35χρονος τότε Τουρκορεθεμνιώτης Αλής Ρεϊχανάκης, «εκ των λογιωτέρων εν τη πόλει», όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται. Ήταν ένα πρόσωπο που μέχρι τότε έχαιρε υπολήψεως ακόμη και από τους χριστιανούς. Αυτό δεν εμπόδισε τις αρχές να τον συλλάβουν και να τον φυλακίσουν.
Το δεκασέλιδο αυτό φυλλάδιο είναι ένα από τα πολλά που αναζητώ προκειμένου να καταγραφεί στην Κρητική Βιβλιογραφία μου. Υπάρχει σχετικός κατάλογος αυτοτελών εκδόσεων «αναζητούμενων για καταγραφή» και είναι αυτός ο κατάλογος που μου υπενθύμισε το θέμα του σημερινού σημειώματος.
Στη φωτογραφία: Η πρώτη επίσκεψη του Πρίγκιπα στο Ρέθυμνο (9-1-1899) είναι, ίσως, η πανηγυρικότερη ημέρα που έζησε ποτέ η πόλη. Εδώ μια λεπτομέρεια φωτογραφίας από την αποβίβασή του (Νο 1). Με το Νο 2 ο Ρώσος διοικητής Χιοστάκ. Νο 3 ο δήμαρχος της πόλης Γιουσούφ βέης Αληγιατζιδάκης. Νο 5 ο αντιδήμαρχος Δημήτριος Λεφάκης και Νο 6 ο σύμβουλος Αλή-Βαφή Σελιανάκης. Με το Νο 4 ίσως είναι ο λοχαγός Κουτσουρόφσκι, ο παρά τω δήμω εκπρόσωπος της ρωσικής αρχής
Ρεθεμνιώτικα Νέα
