Θωμάς Βενάκης: ένας σπουδαίος άνθρωπος, ένας ατόφιος Κρητικός…

Του Γιώργη Σηφάκη*

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ξεχωρίζουν αμέσως μόλις τους συναντήσεις. Σε μαγνητίζουν μόλις τους ακούσεις να σου μιλούν ή να σου τραγουδούν.

Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι ο Θωμάς Βενάκης του Ιωσήφ, οι πρόγονοι του οποίου ξεκίνησαν από το χωριό Ασφένδου της περιοχής Σφακίων, για να βρεθούν στη συνέχεια και να μεγαλουργήσουν στο ερημωμένο πια χωριό Νησί, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Βενοσήφης πριν δημιουργήσει τη δική του οικογένεια στο Ζουρίδι.

Το Νησί, που κατά την απογραφή του 1951 αριθμούσε 27 κατοίκους, ήταν ένα χωριό περιτριγυρισμένο από ποτάμια (έτσι δικαιολογείται και το όνομά του), σε ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό τοπίο, κοντά στα χωριά Ζουρίδι, Κάτω Πόρο και Μούνδρος. Εκεί βρίσκονται και τα γνωστά «Κολλητά φαράγγια», που πρέπει ο καθένας να επισκεφθεί με την πρώτη ευκαιρία. Δεν είναι τυχαία η αναφορά στο Νησί. Σε αυτό το περιβάλλον μεγάλωσε ο Θωμάς και τα αδέλφια του, σε μια παραδοσιακή οικογένεια. Αγάπησε τα ήθη και τα έθιμα της Κρήτης, ακούγοντας ριζίτικα και Ερωτόκριτο από τον καλλίφωνο πατέρα του, το Βενοσήφη. Γεύτηκε και αγάπησε την κρητική διατροφή από τη μητέρα του Βασιλική. Τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας έγιναν ο τρόπος ζωής του.

Ο Θωμάς σπούδασε χημικός στο Πανεπιστήμιο Πατρών με πολλές στερήσεις. Συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία και τις ολοκλήρωσε με Διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. Η διαμονή του στο εξωτερικό κράτησε 6 χρόνια, γιατί, αν και μπορούσε να μείνει και να εργαστεί στο ξένο πανεπιστήμιο με υψηλές αποδοχές και προοπτική διεθνούς καριέρας, προτίμησε να επιστρέψει στη γενέτειρα. Όπως δηλώνει ο ίδιος «ο τρόπος ζωής των Ευρωπαίων δεν ήταν αυτό που επιθυμούσε». Στην Ελλάδα παρακολούθησε μαθήματα ελληνικής μουσικής (βυζαντινής και δημοτικής) δίπλα στον σπουδαίο δάσκαλο Σίμωνα Καρά. Επαγγελματικά, διορίστηκε ως καθηγητής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, διετέλεσε διευθυντής στο Γυμνάσιο Ανωγείων (1983 – 1996) και τα τελευταία 17 χρόνια της καριέρας του υπηρέτησε ως διευθυντής στο Γυμνάσιο Αργυρούπολης.

Όλα αυτά τα χρόνια ζει στο ήσυχο και όμορφο χωριό του, το Ζουρίδι, προσπαθώντας να είναι κοντά στη φύση, την οποία λατρεύει. Καλλιεργεί τα οπωροκηπευτικά του, ζυμώνει το ψωμί του, απολαμβάνει τους περιπάτους του μαζεύοντας βότανα από την πλούσια χλωρίδα της περιοχής. Χαρακτηριστικό είναι ότι επί 17 χρόνια έκανε την 50λεπτη διαδρομή μέχρι το γυμνάσιο Αργυρούπολης πεζός, περπατώντας το αρχαίο μονοπάτι που οδηγεί στις “Πέντε Παρθένες” και από εκεί στο σχολειό. Επιδίωκε να ζει όπως οι πρόγονοί μας, διατηρώντας «νου υγιή σε σώμα υγιές».

Στα 35 χρόνια της εκπαιδευτικής του καριέρας ο Θωμάς ήταν ο Δάσκαλος, ο Λειτουργός του παλιού καιρού. Τώρα, συνταξιοδοτημένος πια, αφιερώνει το παρακάτω ποίημά του στους νέους. Είναι η στιγμή του αποχωρισμού δασκάλου και μαθητή:

«Εδά στα ξεχωρίσματα, ετουτηνέ την ώρα

πές μου, να ζήσεις, Δάσκαλε, είντα μου παραγγέλνεις.

Νιε μου ακριβέ, τη νιότη σου πολλά να την προσέχεις,

και κάλλιο τον ανήφορο στο διάβα σου να παίρνεις.

Τση κορυφής το φτάξιμο πολλούς έχει τσι κόπους,

μα σα θα φτάξεις, χαίρεται και αναγαλλιάζει ο νους σου.

Στη ΛΕΥΤΕΡΙΑ και στην ΤΙΜΗ να ζήσεις τη ζωή σου».

Ο Θωμάς Βενάκης είναι προικισμένος με μια καταπληκτική φωνή, που, σαν την ακούς, σου ξυπνά συναισθήματα και βιώματα. Η ερμηνεία του ζωντανεύει το νόημα των στίχων, σε ταξιδεύει μαγικά σε άλλες εποχές, σε συγκινεί βαθιά. Το χάρισμά του αυτό εμπλουτίστηκε από τη μεγάλη του αγάπη για τα τραγούδια της ντοπιολαλιάς μας. Έμαθε σπάνια ριζίτικα τραγούδια από τον πατέρα του, το Βενοσήφη, έμαθε κι άλλα γυρίζοντας τα χωριά, τα βουνά και τα φαράγγια της δυτικής Κρήτης. Τα έχει καταγράψει στο νου και την καρδιά του. Πρόκειται για πολύτιμο υλικό, που, όπως μου εκμυστηρεύτηκε, θέλει να το εκδώσει για να μη χαθεί. Ακόμη, έχει μια μοναδική ικανότητα να διηγείται παραμύθια στη γνήσια κρητική διάλεκτο, που επίσης σκέφτεται να εκδώσει.

Η βιβλική του μορφή, με την πλούσια γενειάδα και τα μακριά σγουρά μαλλιά, του προσδίδει μια ιδιαίτερη, αρχέγονη θωριά, που ίσως προκαλεί μια επιφυλακτικότητα αρχικά. Όμως, η εσωτερική του ομορφιά και καλοσύνη εκπλήσσουν όποιον τον γνωρίσει καλύτερα. Η καλοσειράδα του, η φιλοξενία και η ευγένειά του δε συναντώνται συχνά στις μέρες μας. Τον επισκέφτηκα στο παλιό πετρόχτιστο αρχοντικό του στο Ζουρίδι μαζί με τον κοινό μας φίλο και πρόεδρο της χορευτικής συντροφιάς Κρητών Δράσεις Μαρίνο Τσουκνάκη. Μας εντυπωσίασε με το αγνό φαγητό, το ζυμωτό του ψωμί, το καλό κρασί και μας σκλάβωσε με την φιλοξενία του.

Σε αρκετές περιστάσεις ο Θωμάς Βενάκης έχει μοιραστεί το ταλέντο του συμμετέχοντας σε διάφορες εκδηλώσεις. Να θυμηθούμε ότι στη συναυλία προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη, πέρυσι στο Παγκρήτιο Στάδιο, ο Θωμάς ήταν η ευχάριστη έκπληξη ανάμεσα σε καταξιωμένους καλλιτέχνες. Κυριολεκτικά, έκλεψε την παράσταση όταν ερμήνευσε δύο ριζίτικα τραγούδια και απέσπασε το ολόθερμο χειροκρότημα του κοινού. Επίσης, το Σεπτέμβρη στο θέατρο Ερωφίλη της Φορτέτζας, ο Θωμάς είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκδήλωση «Αιγαιοπελαγίτικες γεύσεις και μουσικές», που οργάνωσαν ο σύλλογος Κρητών Δράσεις, ο Δήμος και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κούφης. Ως άριστος οικοδεσπότης, καλωσόρισε με το τραγούδι του τους φιλοξενούμενους νησιωτικούς συλλόγους, αλλά και παρουσίασε τραγούδια της Κρήτης, των νησιών και της Μ.Ασίας. Αν πληκτρολογήσετε το όνομά του στο διαδίκτυο, μπορείτε να θαυμάσετε τη σκηνική του παρουσία και να απολαύσετε τη λαλιά του.

Άνθρωποι σαν το Θωμά Βενάκη σπανίζουν στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και του καταναλωτισμού. Η προσωπική μου άποψη είναι πως η πολιτεία θα έπρεπε να τον αξιοποιήσει, ώστε να μεταλαμπαδεύσει τις πολύτιμες γνώσεις και την εμπειρία του στους νέους μας, που, δυστυχώς, παρασύρονται από τον καταστροφικό δυτικό τρόπο ζωής.

Κλείνοντας, θα αναφέρω τη μαντινάδα που του αφιέρωσε η γνωστή στιχουργός Στέλλα Αλεξάκη στην εκπομπή του Γιώργου Βιτώρου με καλεσμένο τον Θωμά, το Μάρτιο 2007:

«Γονάτισα και από τη γης τα μάτια δε σηκώνω

με ευλάβεια θρησκευτική τον αποκαμαρώνω».

Στην ίδια εκπομπή, ένας άγνωστος Χανιώτης σχολίασε:

«Ωσάν του Δία τη μορφή μοιάζει του καλεσμένου,

θυμίζει αρχαιότητα και χρόνω δοξασμένω.

Έτσι τον φανταζόμουνα παιδάκι στο σχολείο,

πράο, σοφό, μειλίχιο, με θείο μεγαλείο.

Καταπληκτική έκπληξη, Μπράβο!»

Κι εγώ θα πω:

«Θρύλους και θύμησες παλιές μπορεί να μας ξυπνήσει

με τη φωνή του ο Θωμάς κάθε που τραγουδήσει».

* Ο Γιώργης Σηφάκης (Σιμισακογιώργης) είναι Στιχουργός-Παραγωγός ραδιοφώνου