Ανάδειξη Οχύρωσης της Σπιναλόγκας: Με ταχείς ρυθμούς προχωρεί η αναστήλωση
Τον Σεπτέμβρη του 2011 ξεκίνησε η δεύτερη φάση του έργου «Ανάδειξη Οχύρωσης Νησίδας Σπιναλόγκας», υπό την επίβλεψη της Επιστημονικής Επιτροπής Ανάδειξης Οχυρωματικών Έργων Κρήτης. Το έργο έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ και υπάγεται στο Ταμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων.
Η πρώτη φάση του έργου υλοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήματος 1997-2005, υπό την εποπτεία της 13ης ΕΒΑ.
Η Αρχαιολόγος του έργου κα Εύη Σάλιακα σε ξενάγηση μου στη Σπιναλόγκα με ενημέρωσε αναλυτικά για το συνολικό έργο αναστήλωσης και για τις εργασίες της δεύτερης φάσης. Η κα Σάλιακα μου παρουσίασε όλες τις δραματικές επεμβάσεις στον οθωμανικό οικισμό από την χρήση της νησίδας ως λεπροκομείου και έκανε μια ιστορική αναδρομή των αναστηλωτικών εργασιών από το 1971 που άρχισαν οι πρώτες ενέργειες για την ανάδειξη του χώρου.
Δραματικές επεμβάσεις στον οθωμανικό οικισμό
«Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους το 1715, η Σπιναλόγκα εξελίσσεται σε αμιγές οθωμανικό οικιστικό κέντρο που αναπτύσσεται λόγω της ασφάλειας των οχυρώσεων. Αρχικά δημιουργήθηκε ένας μικρός στρατοκρατούμενος οικισμός που αποτέλεσε τόπο φυλακής και εξορίας ανεπιθύμητων προσώπων. Στις ειρηνικές περιόδους ο οικισμός μεγάλωσε και αναπτύχθηκε κλιμακωτά σε όλη τη δυτική και τη νότια πλευρά της νησίδας. Οι πλούσιοι επέλεξαν τα υψηλότερα με θέα σημεία για να κτίσουν τις οικίες τους. Δυστυχώς οι οικίες αυτές ήταν τα θύματα των λεηλασιών που ακολούθησαν. Η χρήση της νησίδας ως λεπροκομείου από το 1904 έως το 1957 συνέβαλε στην εκτεταμένη ερείπωση όχι μόνο των οχυρώσεων, αλλά και των κτισμάτων της Τουρκοκρατίας.
Οι λεπροί, αδύναμοι από τις πληγές τους μη μπορώντας να ανεβοκατεβαίνουν τον οικισμό, προτίμησαν να χρησιμοποιούν για τη στέγαση τους τα κτίσματα στο χαμηλότερο επίπεδο χρησιμοποιώντας για χωρίσματα και νέες οικίες, τα οικοδομικά υλικά των υψηλότερων κτισμάτων. Για θέρμανση στους ψυχρούς μήνες του χειμώνα αφαίρεσαν τα ξύλινα δοκάρια των κτισμάτων αυτών με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν οι οροφές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση των συνοικιών στο πάνω μέρος του οικισμού.
Η οικοδομική δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε κατά τη δεκαετία του ’30 επέφερε δραματικές επεμβάσεις στα κτήρια του οικισμού και στις οχυρώσεις του φρουρίου. Το οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε Νοσοκομείο, η αίθουσα της φρουράς σε Απολυμαντήριο, ο προμαχώνας Donato διαμορφώθηκε σε νεκροταφείο του Λεπροκομείου. Αναγέρθηκαν νέες κατοικίες για τους ασθενείς, μαγειρεία και κτίρια δοιήκησης. Το 1939 πολλά σημεία των τειχών ανατινάχθηκαν με δυναμίτιδα για τη διάνοιξη του υφιστάμενου περιμετρικού δρόμου.
Μετά την αποχώρηση των λεπρών η νησίδα ερημώθηκε. Ανυπεράσπιστη λεηλατήθηκε, σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν για την ανοικοδόμηση των πολυτελών ξενοδοχειακών μονάδων της ευρύτερης περιοχής.
Το 1976 η νησίδα με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος και έτσι σώθηκε.
Πρώτες επεμβάσεις 1971-1973
«Την περίοδο 1971-1973 ξεκίνησαν οι πρώτες επεμβάσεις για την ανάδειξη του χώρου. Η πρώτη ομάδα που μπήκε αντίκρισε ένα ερειπώνα, μια ζούγκλα από την λεηλασία που είχε προηγηθεί.
Την περίοδο αυτή κατεδαφίστηκαν τα περισσότερα κτίρια της εποχής του λεπροκομείου. Τα οικοδομικά λείψανα από την κατεδάφιση των κτιρίων της περιόδου αυτής εναποτέθηκαν στο νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα της νησίδας και έτσι σχηματίστηκε η ακτή. Εάν θέλουμε να έχουμε την εικόνα του φρουρίου αυτά πρέπει να απομακρυνθούν.
Η ένταξη των εργασιών αναστήλωσης σε ευρωπαϊκά προγράμματα 2ο και 3ο Κ.Π.Σ. – ΠΕΠ ΚΡΗΤΗΣ (1999-2000) & (2000-2005) έδωσε την ευκαιρία να υλοποιηθούν εργασίες για τη διάσωση και την αναδειξη των ενετικών οχυρώσεων και του οθωμανικού οικισμού.
Εργασίες δεύτερης φάσης( 2011-2014)
Η ταχύτητα που έχουμε σήμερα, επεσήμανε η κα Σάλιακα, οφείλεται στις εργασίες της πρώτης αναστηλωτικής φάσης και στο προσωπικό που απαρτίζεται από δεκαπέντε τεχνίτες, δύο συντηρητές, την αρχαιολόγο, ένα αρχιτέκτονα και ένα πολιτικό μηχανικό.
«Στις 18 Σεπτεμβρίου κλείσαμε ένα χρόνο εργασιών πάνω στη νησίδα με τα εξης αποτελέσματα:
Με την αποχωμάτωση σε υπαίθριο χώρο νότια του Νοσοκομείου αποκαλύφθηκαν πέντε βαθμίδες της βοτσαλωτής κλίμακας που οδηγούσε στο τζαμί, μια μικρή πλατεία, ο αίθριος χώρος οθωμανικής οικίας με το αποχωρητήριο και τις δύο εισόδους που οδηγούσαν στα ιδιαίτερα διαμερίσματα. Εδώ έχουμε μια κλασική διάθρωση μιας οθωμανικής οικίας. Από την αποψίλωση, τους καθαρισμούς και την αποχωμάτωση, αποκαλύφθηκε στην βόρεια είσοδο του νοσοκομείου πλακόστρωτο δάπεδο και τοιχοποιίες της ενετικής περιόδου. Εδώ ο χώρος θα ερευνηθεί για την ταύτιση των αρχιτεκτονικών λειψάνων με τον καθολικό ναό της Αγίας Βαρβάρας ή με το ενετικό σανατόριο.
Εκτός από τις εργασίες της διερεύνησης εκτελέστηκαν στερεωτικές εργασίες στις οικίες επί του κεντρικού δρόμου του οθωμανικού οικισμού, από τον Άγιο Παντελεήμονα μέχρι την κεντρική είσοδο του φρουρίου την Porta Maestra.
Επίσης εκτελέστηκαν αναδόμηση, στερεωτικές εργασίες και αρμολογήματα στην εξωτερική επιφάνεια του δυτικού τείχους από την Ρorta Μaestra και νότια.
Τα αποτελέσματα σήμερα είναι ορατά. Φέτος ειδικά οι φύλακες και οι ξεναγοί θαύμασαν την διαφορά. Μετά την ολοκλήρωση του έργου το 2014 θα αυξηθούν τα πεδία».
Ένταξη στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO
Η νησίδα της Σπιναλόγκα προνομιακά τοποθετημένη στα υπήνεμα νερά ενός επικού σε ομορφιά τοπίου, με αναμφίβολα στρατηγικά πλεονεκτήματα σε χρόνους δύσκολους και άμεση επαφή με την ξηρά, στη διάρκεια των τελευταίων 500 χρόνων, υπήρξε «θέατρο» σημαντικών γεγονότων συνυφασμένων με τη μεγάλη περιπέτεια της μεγαλονήσου Κρήτης. Η σημερινή εικόνα της Σπιναλόγκας, δεν έχει σχέση με το παρελθόν. Η ανακήρυξη της σε αρχαιολογικό χώρο, οι εργασίες αναστήλωσης, η φωταγώγηση και άλλα έργα αναβάθμισης έχουν φέρει την νησίδα να είναι δεύτερη σε επισκεψημότητα μετά την Κνωσό.
Η πρώτη φάση της σύνταξης του φακέλου για την ένταξη της Σπιναλόγκας στα μνημεία της UNESCO έχει ήδη παραδοθεί στο ΤΕΕ-ΤΑΚ και στην Περιφέρεια Κρήτης η οποία ανέλαβε την ευθύνη να προωθήσει και να ολοκληρώσει τη σχετική διαδικασία και την υποβολή του αιτήματος για την ένταξη της Σπιναλόγκας στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
