Το φαινόμενο της συλλεκτικής μανίας

Ακουσα κάπου ότι η μανία για συλλογές πηγάζει, λέει, από μια ψυχολογική ανασφάλεια. Δεν με πολυαπασχόλησε το θέμα και δεν είμαι σε θέση να εκφέρω γνώμη. Για τη δική μου την περίπτωση, διηγούμαι συνήθως το εξής, θέλοντας να δείξω ότι η μανία εκδηλώθηκε σε μένα πολύ νωρίς :

Ήταν η 4η ή 5η μέρα της Μάχης της Κρήτης και οι πτήσεις των αεροπλάνων πάνω από το χωριό στο οποίο είχαμε καταφύγει οικογενειακώς είχαν σχεδόν σταματήσει. Να όμως που, ξαφνικά, παρουσιάστηκε ένα αεροπλάνο σε χαμηλό ύψος, κάτι που υποχρέωσε τους μεγάλους να καλυφθούν, όπως – όπως, φωνάζοντας και σ’ εμάς τα παιδιά να κάμομε το ίδιο. Όμως το αεροπλάνο δεν έριξε βόμβες. Έριξε κάτι χαρτάκια διαφόρων χρωμάτων που χρειάστηκαν αρκετά λεπτά για να φτάσουν στη γη και στα χέρια μας. Το θέαμα ήταν εντυπωσιακό και πρωτόγνωρο… Προκηρύξεις, είπαν οι μεγάλοι και πρέπει να ήταν η πρώτη φορά που άκουγα τη λέξη. Εμείς τα παιδιά μαζέψαμε όσα περισσότερα χαρτάκια μπορέσαμε και τα κοιτάζαμε με περιέργεια. Όλα είχαν το ίδιο κείμενο, όμως τα χρώματα του χαρτιού ήταν διαφορετικά. Στα δικά μου χέρια έτυχε να μην υπάρχει ένα συγκεκριμένο χρώμα και το ζήτησα από τα άλλα παιδιά, με ανταλλαγή, προκειμένου να συμπληρώσω τη σειρά! Το αίτημά μου δε βρήκε ανταπόκριση και αναζήτησα άλλη λύση. Ξέφυγα από την προσοχή των δικών μου, απομακρύνθηκα και άρχισα να αναζητώ στις παρυφές του χωριού την προκήρυξη με το χρώμα που μου έλειπε. Είδα ένα τέτοιο χαρτί στην κορφή μιας συκιάς και, ανυποψίαστος για τον κίνδυνο, σκαρφάλωσα για να το αποκτήσω. Τότε ήταν που έγινα αντιληπτός από τους δικούς μου και… πλήρωσα ακριβά την αποκοτιά μου.
Για την εξέλιξή μου ως συλλέκτη, έχω άλλα να πω, ενδοσκοπώντας στις αναμνήσεις μου: Εγκατέλειψα γρήγορα τον παιδικό φιλοτελισμό επειδή δεν μπορούσα να συμβιβαστώ με κάποιες σχολαστικότητες. Δεν μπορούσα, για παράδειγμα, να δω ως άχρηστο ένα ωραίο και δύσκολο γραμματόσημο επειδή του έλειπε ένα δοντάκι. Ούτε και μπορούσα να δεχτώ ως πρόσωπο άξιο της ιστορίας του φιλοτελισμού τον τύπο εκείνο που κατάστρεψε ένα ακριβοπληρωμένο από τον ίδιο γραμματόσημο, προκειμένου να είναι ο κάτοχος μιας μοναδικότητας.

Θέλω να πιστεύω ότι συνειδητοποίησα νωρίς τους κινδύνους που κρύβει το συλλεκτικό πάθος. Τα σχετικά με την Κρήτη βιβλία είναι το συλλεκτικό αντικείμενο που με απασχολεί εδώ και μισό περίπου αιώνα. Τα τελευταία 30 χρόνια, η ανάδειξη των σπάνιων βιβλίων που αναφέρονται στην Κρήτη έχει γίνει σκοπός ζωής. Και όχι μόνο των βιβλίων, αλλά κάθε στοιχείου που αναφέρεται στην πολιτιστική μας κληρονομιά.
Από ένα σημείο και μετά, άρχισα να βλέπω τα κρητικά βιβλία όχι ως αντικείμενα συλλεκτικά -με την όποια συλλεκτική ή εμπορική αξία τους- αλλά ως περιεχόμενο. Γι’ αυτό και τα εισαγωγικά στην τελευταία λέξη του τίτλου. Και επειδή σε κάποιο πρόσφατο υπηρεσιακό έγγραφο που με αφορά είδα να αναφέρεται πως ασχολούμαι (sic) με τη συλλογή παλιών βιβλίων, να πω τούτο: Δεν ασχολούμαι, αλλά εργάζομαι με πάθος για τη συλλογή κρητικών και μόνο βιβλίων, τόσο σε πρωτότυπη μορφή όσο και σε αντίγραφα, προκειμένου να υπάρξει ένα σύνολο που θα διευκολύνει τους κρητολόγους του μέλλοντος. Τόσο η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων όσο και το άλλοτε ονομαζόμενο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης έχουν βοηθήσει σημαντικά αυτή μου την προσπάθεια.
Οφείλω να παραδεχτώ ότι σ’ αυτό με έχουν βοηθήσει και πολλές από τις μεγαλύτερες Βιβλιοθήκες του κόσμου. Συνήθως κάνω λόγο για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Βουλγαρίας «Κύριλλος & Μεθόδιος» επειδή με συγκίνησε η απάντησή τους σε άπταιστα ελληνικά σε ένα δικό μου αίτημα που το υπέβαλα στα αγγλικά (βλ. εικόνα). Να συμπληρώσω λέγοντας ότι οι μεγάλες Βιβλιοθήκες που έχουν κατά καιρούς βοηθήσει την προσπάθεια για συμπλήρωση της συλλογής μου με βιβλία για την Κρήτη, ξεπερνούν τις εκατό.
Να σημειωθεί ότι πολλά αντίγραφα κρητικών βιβλίων δεν αποκτήθηκαν ανέξοδα. Ένα παράδειγμα ενδεικτικό: Τον Αύγουστο του 2000 είχα επισκεφθεί τις ΗΠΑ για ιδιωτικούς λόγους. Εκμεταλλεύτηκα το γεγονός και επισκέφτηκα διάφορες Βιβλιοθήκες, μεταξύ των οποίων και την περίφημη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσιγκτον. Για να γίνει όμως αυτό, χρειάστηκε να αλλάξω δυο αεροπλάνα εντός των ΗΠΑ. Πάντως, δεν θα ξεχάσω ποτέ την ειδική αντιμετώπιση που είχα από το προσωπικό της συγκεκριμένης Βιβλιοθήκης. Έτσι, μεταξύ άλλων, αποκτήθηκε αντίγραφο από το μοναδικό σώμα της εφημερίδας The Cretan, που εκδιδόταν στη Βοστόνη κατά την περίοδο της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866. Ένα μνημείο πληροφοριών που εδώ παρέμενε -και θα παρέμενε- άγνωστο.
Οφείλω να πω ότι στην πολύμοχθη προσπάθειά μου να έλθουν εδώ, στην Κρήτη, τα σπάνια βιβλία που αναφέρονται στο νησί μας -και που δεν υπήρχαν στις κρητικές Βιβλιοθήκες- δεν ήταν μικρή η βοήθεια που δέχτηκα από τα άλλα μέλη της οικογένειάς μου, κυρίως από τα παιδιά μου.
Με ικανοποιεί το γεγονός ότι η προσπάθεια αναγνωρίστηκε από αρκετούς, όχι όμως από εκείνους που θα περίμενε κανείς. Ένας ξένος επιστήμονας, για παράδειγμα, ο Ισπανός Manuel Serano, χαρακτήρισε την προσπάθειά μου «γιγάντια» και μου αφιέρωσε ένα δημοσίευμα.
Φυσικά, ποτέ δεν είδα τη συλλογή βιβλίων ως αυτοσκοπός. Και δεν είχα ποτέ την αίσθηση ότι τα βιβλία που είχα μαζέψει ήταν ιδιοκτησία. Υπήρχε συγκεκριμένη στόχευση. Πίστευα και πιστεύω ότι θα πρέπει κάποτε να υπάρξει ένα ΚΕΝΤΡΟ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ και υπάρχει σχετικό δημοσίευμά μου, με χρονολογία 29 Ιουλίου 2006. Παρά τη μεγάλη και αδιαμφισβήτητη προσφορά των Διεθνών Κρητολογικών Συνεδρίων (το 11ο πρόκειται να γίνει στο Ρέθυμνο τον μήνα που έρχεται), θα πρέπει να ομολογηθεί ότι οι συγχύσεις και τα κενά στην τοπική μας ιστορία εξακολουθούν να παραμένουν.