Ενα άγνωστο δοκίμιο : Η πολιορκία του Χάνδακα δια χειρός Βολταίρου

Κείμενο, μετάφραση, απόδοση στα Ελληνικά Αλέκος Α. Ανδρικάκης,

Η πολιορκία του Χάνδακα έμοιαζε με αυτήν της Τροίας

Ένα άγνωστο δοκίμιο του Βολταίρου για τον Κρητικό Πόλεμο

Τα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια μπορεί να αγνοούν προκλητικά τη σχεδόν 22χρονη πολιορκία του Χάνδακα (Μάιος 1647- Σεπτέμβριος 1669) από τις δυνάμεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά με την πλέον μακροχρόνια πολιορκία πόλης στην ιστορία έχουν ασχοληθεί κορυφαίες ιστορικές μορφές του πνεύματος, όπως ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ (François-Marie Arouet). Ο Αρουέ δεν ήταν άλλος από τον κορυφαίο Γάλλο φιλόσοφο, συγγραφέα, αλλά και ιστορικό Βολταίρο (21 Νοεμβρίου 1694 – 30 Μαΐου 1778), τον πιο χαρακτηριστικό εκπρόσωπο του διαφωτισμού κατά τον 18ο αιώνα.

Ο Βολταίρος στην Παγκόσμια Ιστορία των κρατών, μέχρι τα χρόνια του Λουδοβίκου ΙΔ΄, μέχρι δηλαδή και το τέλος του 17ου αιώνα, συμπεριέλαβε κεφάλαιο με την ιστορία της κατάκτησης της Κρήτης (Κάνδιας) και του Ηρακλείου (Χάνδακα) από τους Τούρκους, περιγράφοντας τα γεγονότα που προηγήθηκαν της επίθεσης των Τούρκων στα Χανιά, το 1645, μέχρι και αυτά της κατάκτησης της πρωτεύουσας του νησιού, το 1669.

Το έργο του κυκλοφόρησε στα Γαλλικά το 1751, αλλά εντοπίσαμε μια μετάφραση του 1759 στα Αγγλικά, απ’ όπου μεταφράσαμε και αποδίδουμε στα Ελληνικά το κεφάλαιο που επιγράφεται «Πολιορκία του Χάνδακα» (Siege of Candia). Στη συγκεκριμένη αγγλική έκδοση, που κυκλοφόρησε το 1759, το κεφάλαιο για τον Χάνδακα περιλαμβάνεται στον τέταρτο τόμο. Ο μεταφραστής του έργου Nugent έχει προσθέσει χρονολογίες στα γεγονότα, στο πλάι του κειμένου, όπως συνηθιζόταν στα ιστορικά έργα της εποχής.

Το δοκίμιο

Ο Βολταίρος παρομοιάζει την πολιορκία του Χάνδακα με αυτήν της Τροίας. Στα γεγονότα της τελικής φάσης, όταν η πίεση των Τούρκων ήταν εξαιρετικά μεγάλη, εντοπίζει τρία πρόσωπα ως κεντρικά: τον αρχιστράτηγο των υπερασπιστών Φραντζέσκο Μοροζίνι, τον αρχιστράτηγο των Τούρκων, τον μεγάλο, δηλαδή, βεζίρη Αχμέτ Κιοπρουλή ή Κιουπρολί, όπως τον γράφει, τον οποίο αναφέρει ως μεγάλο στρατηγό, άνθρωπο δίκαιο και ανθρωπιστή, καθώς και τον Έλληνα Παναγιώτη Νικούσιο, τον μεγάλο δραγουμάνο της Υψηλής Πύλης και του Κιοπρουλή, τον οποίο μάλιστα ο Βολταίρος καταγράφει με παραφρασμένο όνομα («Παγανώτος»).

Το δοκίμιο αρχίζει με την περιγραφή της αφορμής του Κρητικού Πολέμου, δηλαδή την επίθεση των ιπποτών της Μάλτας στον τουρκικό στολίσκο που μετέφερε προσκυνητές στη Μέκκα, ανάμεσα στους οποίους υπήρχε η φήμη ότι ήταν κι ένας γιος του σουλτάνου Ιμπραήμ, αλλά και η μητέρα του παιδιού. Τα πλοία που πιάστηκαν μεταφέρθηκαν στους Καλούς Λιμένες, γεγονός που έδωσε την αφορμή στους Τούρκους να αρχίσουν την επίθεση εναντίον της Κρήτης, αφορμή που τόσο αναζητούσαν, καθώς επεδίωκαν την κατάκτηση του νησιού, λόγω της στρατηγικής του θέσης.

Σημειώνεται ότι ο Βολταίρος στην περιγραφή των γεγονότων της τελικής φάσης της πολιορκίας του Χάνδακα δεν κάνει αναφορά στην προδοσία του Ανδρέα Μπαρότσι, που θεωρείται καθοριστική στην πτώση της πόλης και στην τελική συνθηκολόγηση στην οποία οδηγήθηκε, τον Σεπτέμβριο του 1669, ο αρχιστράτηγος των Βενετσιάνων Μοροζίνι. Εντοπίζει όμως, και σωστά, τη συμβολή του Γάλλου στρατηγού Σαιντ Αντρέ Μοντμπρούν, που ήταν στην υπηρεσία των Βενετών, στην άμυνα.

Το κείμενο ξεκινά με αναφορές στο σουλτάνο Ιμπραήμ, γιο του Μουράτ, στην εποχή του οποίου ξεκίνησε η εκστρατεία στην Κρήτη, σημειώνοντας ότι στην ουσία αυτός δεν είχε καμιά συμμετοχή στο σχεδιασμό και τις αποφάσεις, αφού ήταν αδύναμος και το κουμάντο είχαν οι γενίτσαροι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

ολόκληρο το άρθρο εδω