Η Βιαννίτικη μουσικοχορευτική παράδοση

Αρμενίζοντας στη Βιαννίτικη μουσική παράδοση συναντάμε την υπέρμετρη αγάπη των Βιαννιτών για την ιδιαίτερη πατρίδα τους, τη Βιάννο. Αυτή η αγάπη φαίνεται μέσα από τη μουσική παράδοση της περιοχής, με τις περίφημες Βιαννίτικες καντάδες και το χορό.

Η μουσική παράδοση εκφραζόταν στο παρελθόν με τη βοήθεια των παραδοσιακών μουσικών οργάνων που υπήρχαν και στην υπόλοιπη Κρήτη : τη λύρα, η οποία στο παρελθόν συνοδευόταν από το δοξάρι με τα γερακοκούδουνα για να μπορεί να κάνει μουσική ζυγιά όταν δεν υπήρχε άλλο όργανο συνοδείας, το βιολί, το μαντολίνο, τη μαντόλα, το λυράκι, την ασκομαντούρα, τη μαντούρα, το φιαμπόλι, το νταούλι και το λαούτο. Aπό τον Πατούχα του Κονδυλάκη μπορούμε να συμπεράνομε, ότι πιθανόν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το βασικό μουσικό όργανο ήταν η λύρα και οι αγαπημένοι χοροί ο πηδηχτός (μαλεβιζιώτης) και ο σιγανός. Αυτά τα λαογραφικά στοιχεία μας δίνουν και μια εικόνα της καθημερινής επαγγελματικής ενασχόλησης των Βιαννιτών που εκείνα τα χρόνια ήταν η κτηνοτροφία (ποιμενική και οικιακή) και σαν γνήσιοι αορείτες προτιμούσαν τους γρήγορους σκοπούς και χορούς παιγμένους από τα ανάλογα μουσικά όργανα. Κοντά σε αυτά τα όργανα υπήρχε και η νανούρα, Βιαννίτικη μουσική αποκλειστικότητα της νεολαίας, που δεν ήταν άλλο παρά το κέλυφος ενός χοντροχοχλιού ειδικά διαμορφωμένο και επεξεργασμένο. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες που συνέλεξε ο Σάββας Πετράκης πριν το 1930 στη Βιάννο παιζόταν η λύρα και στη συνέχεια λόγω της επιρροής που άσκησε ο Ευστράτιος Καλογερίδης κυριάρχησε το βιολί, το οποίο με τη συνοδεία του μαντολίνου αποτέλεσαν την αγαπημένη μουσική ζυγιά στα γλέντια και τις καντάδες των Βιαννιτών. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι κατά τις δεκαετίες πριν το 1950 ένα στα πέντε σπίτια στη Βιάννο είχε και ένα μαντολίνο το οποίο παιζόταν από τον μαντολινάρη με τον πασαδόρο του (αν υπήρχε) που κρατούσε το ρυθμό χτυπώντας τις χορδές του μαντολίνου με ένα ειδικά διαμορφωμένο ξυλαράκι.

Η Βιάννος είναι ένα μουσικό σταυροδρόμι. Εδώ συναντώνται τρία μουσικά μονοπάτια, από τη Σητεία – Ιεράπετρα, από το Μαλεβίζι – Πεδιάδα και από το Μονοφάτσι, που δημιούργησαν και επηρέασαν την τοπική Βιαννίτικη μουσική παράδοση. Αυτό οφείλεται: α) στη γεωγραφία καθώς τα φυσικά σύνορα της επαρχίας Βιάννου είναι η επαρχία Πεδιάδος, η επαρχία Μονοφατσίου και η επαρχία Ιεράπετρας, β) διοικητικά, όπως προαναφέρθηκε, η Βιάννος κατά την ενετοκρατία υπαγόταν στην καστελλανία του Μπελβεντέρε που περιελάμβανε την επαρχία Ριζίου ή Ριζοκάστρου ή Χρυσοκάστρου (σύμφωνα με τις ονομασίες των ντόπιων κατοίκων για την επαρχία Βιάννου, πιθανόν διότι ήταν στους πρόποδες του Δικταίου όρους), το Ανατολικό Μονοφάτσι και χωριά από την Ιεράπετρα.

Από τη Σητεία έχομε τις κλασσικές Σητειακές κοντυλιές που παραλλάχθηκαν σε Βιαννίτικες. Εκτός από αυτό, καταλυτικό ρόλο στη μουσική παράδοση της Βιάννου μετά το 1930, όπως προαναφέρθηκε, έπαιξε η μουσική προσωπικότητα του Ευστράτιου Καλογερίδη. Από την Πεδιάδα καθοριστικό ρόλο στα μουσικά δρώμενα της Βιάννου έπαιξε ο βιολάτορας Ηρακλής Σταυρουλάκης (1918-1994) από την Επισκοπή, ο οποίος είχε άψογη τεχνική, ρυθμό και πολυάριθμα γυρίσματα, ειδικά στον πηδηχτό (μαλεβιζιώτη). Την παράδοση του Ηρακλή Σταυρουλάκη συνέχισε ο Βιαννίτης μαθητής του, Μύρων Κουτρουμπάς. Η παραδοσιακή αυτή μουσική συνάντηση βρήκε γόνιμο έδαφος στην ευαίσθητη Βιαννίτικη ψυχή και δημιούργησε μια ξεχωριστή μουσική παράδοση με το δικό της ιδιαίτερο ύφος και χρώμα. Βέβαια τα στοιχεία που έχομε στη διάθεσή μας είναι κυρίως μετά το 1930. Από την επαρχία Μονοφατσίου πιθανόν να υπάρχει η επιρροή της λύρας και ειδικά στα χωριά της περιοχής του Χόνδρου. Ειδικότερα για την περιοχή του Χόνδρου πρέπει να πούμε ότι το βασικό μουσικό όργανο στο παρελθόν ήταν η ασκομαντούρα καθώς οι Χονδριγιανοί ήταν απόγονοι Λασηθιωτών βοσκών.

Ο Σάββας Πετράκης στο ένθετο του ψηφιακού δίσκου “Φεγγαροβραδιές στη Βιάννο” αναφέρει πλήθος λαϊκών καλλιτεχνών. Ενδεικτικά αναφέρομε μερικά ονόματα.

Λύρα: Πέτρος Θεοδοσάκης ο Πλακιώτης ή Πετρόμπεης (1882, ο μεγαλύτερος λυράρης του περασμένου αιώνα στην Επαρχία Βιάννου, έπαιζε λύρα με γερακοκούδουνα), Μανώλης Λασηθιωτάκης (1902), Μανώλης Βαρδονικολάκης (Άγιο Βασίλειο), Λευτέρης Στιβακτάκης (Συκολόγο).

Ασκομαντούρα: Δημήτρης Κουφάκης, Κωστής Καραγιωργάκης ή Αραπόκωστας (κτηνοτρόφος από την Άνω Βιάννος που έζησε στον Κρασά, τοποθεσία μεταξύ Δερμάτου και Τσούτσουρου. Χόρευε ονομαστό πηδηχτό και πεντοζάλη), Μύρων Κουτρουμπάς (έπαιζε και βιολί), οι οποίοι κατασκεύαζαν και το όργανο σύμφωνα με τον Ε. Παπαγιάννη.

Μαντολίνο: Γεώργιος Κόμης, Γιώργος Κόμης ή Φρισάς, Δημήτρης Παπαδογιάννης ή Φαρφούρης, Μανώλης Παπαδογιάννης ή Συρκούφ, Πολύβιος Λουλάκης, Αντώνης Γρυλιωνάκης, Μανώλης Παπαγιαννάκης (του Νίκου), Βαγγέλης Παπαγιαννάκης, Γιάννης Πετράκης, Μανώλης Μυλωνάκης, Μανώλης Παπαγιάννης ή Κιρινιό, Δημήτρης Παπαματθαιάκης, Γιώργος Βαρδιατζάκης, Μιχάλης Πλαντζουνάκης, τα τέσσερα παιδιά του Γεώργιου Κόμη (Γιάννης, Μανώλης, Νίκος, Σήφης), Στέλιος Θεοδοσάκης (μαντόλα).

Βιολί: Νίκος Κουσκουμπεκάκης (Καζανάκι), Μιχάλης Κουσκουμπεκάκης, Νίκος Καρτσάκης (Σαβαντωνιό), Νίκος Ραπτάκης (Μπουλιό), Μύρων Κουτρουμπάς (έπαιζε και ασκομαντούρα), Γιάννης Αγαπάκης ή Καλαϊτζής (έπαιζε και μαντόλα), Νίκος Στρατάκης (Αμιρά).

Αγαπημένοι μουσικοί σκοποί της Βιάννου που τη χαρακτηρίζουν και ταυτόχρονα αποτελούν τη σφραγίδα αυτής της γωνιάς της Κρητικής γης, είναι: η στραταρίδα, ο φλισκούνης, η πέρδικα (ο πιο απλός σκοπός που ξεκινούσαν την εκμάθηση του μαντολίνου), ο καρυδιώτης, ο σκοπός της νύφης ή νυφικός, πάρε Μαριώ τη ρόκα σου, οι Βιαννίτικες ή ανοικτές κοντυλιές και κυρίως ο λεγόμενος νυχτερινός, τα ξημερώματα ή ‘δεύτερο ρε’. Εξέχουσα θέση στα τραγούδια των Βιαννιτών είχε πάντα ο Ερωτόκριτος (το αναφέρει και ο Κονδυλάκης στον Πατούχα).

Βιβλιογραφία

1. Πετράκης Σάββας. Μια αναφορά στη Βιαννίτικη μουσική παράδοση. Πρακτικά 1ου Παμβιαννίτικου συνέδριου 27-28 Αυγούστου 2005. Σελ. 429-435.

2. Πετράκης Σάββας. Ένθετο ψηφιακού δίσκου ‘Φεγγαροβραδιές στη Βιάννο’ Ηράκλειο 1995.

3. Σφακιανάκης Δημήτρης. Βιαννίτικα Νέα 30-11-1989.

4. Νερατζάκης Ιωάννης. Μουσική, Τραγούδι, Οργανοπαίκτες της Βιάννου.

Βιαννίτικα Νέα 31-3-1989 και 28-2-1989.

5. Στιβακτάκης Αντώνης. Η Μουσική παράδοση του Χόνδρου. Βιαννίτικα Νέα.

Πρώτο μέρος 30- 1-1985. Δεύτερο μέρος 28-2-1985. Τρίτο μέρος 28-3-1985.

[Εφημερίδα Πατρίς Ηρακλείου]