Μικροί μεγάλοι στο Καρναβάλι, με τους “Yar Aman”, στους δρόμους της πόλης – 18/2

Η γέννηση του καρναβαλιού χάνεται στα βάθη των αιώνων και οι απόψεις των ειδικών ποικίλουν ανάλογα με την πληροφόρηση που έχουν και τους σκοπούς που εξυπηρετούν.

Όπως όλες οι προχριστιανικές γιορτές, έτσι και το καρναβάλι πολεμήθηκε, αρχικά, από την εκκλησία για λόγους θρησκευτικούς αλλά και πολιτικούς γιατί συχνά οι λαϊκές γιορτές εξελίσσονταν σε λαϊκές εξεγέρσεις.
Όταν η εκκλησία καθιερώθηκε από την κρατική εξουσία, τότε προσπάθησε να αφομοιώσει αυτές τις γιορτές. Με το καρναβάλι, όμως, απέτυχε. Το καρναβάλι εντελώς ανεξάρτητο από την εκκλησία και το κράτος, διατηρήθηκε ανεξίτηλο, ενώ «οι άλλες γιορτές ξεθώριασαν λόγω της σύνδεσής τους με τις εκκλησιαστικές και πολιτικές τελετουργίες» (Mikhail Bakhtin).
Κάποιοι ισχυρίστηκαν πως το καρναβάλι αποτελεί εξέλιξη των Καλένδων, θέλοντας, μάλλον, να του δώσουν μια ρωμαϊκή πα­­­­­­­­­­­τρότητα. Άλλοι μελετητές αναζήτησαν τις ρίζες του στις λατινικές λέξεις carne(κρέας) και balle(χορός). Η σύνδεση του καρναβαλιού με το κρέας ταιριάζει με τη χριστιανική ερμηνεία της αποκριάς . Η λέξη, όμως, απόκρεω- τελευταία μέρα της νηστείας της σαρακοστής- καθιερώθηκε τον 6ο αιώνα μΧ .
Σύμφωνα με μια άλλη μελέτη ( Μ.Βαρέττας) το καρναβάλι έχει τις ρίζες του στην ελληνική μυθολογία , όπου συναντάμε τον Κάρνο ( μάντης του Απόλλωνα) ως έναν γονιμοποιητικό θεό των Λακώνων και τον Μεσσηνίων πριν την επικράτηση των Δωριέων.

Ο Παυσανίας μας λέει πως ο Κάρνος ήταν ο Κριός. Επιπλέον, στο δεύτερο σκέλος της λέξης καρναβάλι βρίσκεται το –βάλλω, που ανάμεσα σε άλλα, σημαίνει: στρέφω, σείομαι πέρα δώθε , ελαύνω , φορώ, προκαλώ … συνεπώς βαλλίζω σημαίνει: χοροπηδώ και βαλλισμός: πηδηχτός χορός.
Το σίγουρο είναι πως το καρναβάλι έχει τις ρίζες του βαθιά στο χρόνο , τότε που οι άνθρωποι γιόρταζαν τη γονιμότητα όλης της φύσης. Η τόσο διαδεδομένη αναπαράσταση του θανάτου και της ανάστασης στα καρναβαλικά δρώμενα ίσως είναι μια μίμηση του κύκλου της βλάστησης .

Εκείνα όμως τα στοιχεία που δίνουν πνοή στο καρναβάλι και το κάνουν τόσο γοητευτικό (για μας τουλάχιστον ) είναι τα εξής :
Πρώτα πρώτα , η συλλογική συνείδηση που διαμορφώνεται. Μιλάμε, βέβαια, για το αυθεντικό καρναβάλι στο οποίο όλοι είναι συμμετέχοντες . Δεν υπάρχουν θεατές , δεν υπάρχει κάποια παρέλαση οραγανωμένη από τους φορείς εξουσίας, αλλά όλοι είναι ταυτόχρονα ηθοποιοί και σκηνοθέτες σ’ ένα έργο που εξελίσσεται.
Υπάρχει η μάσκα, το μουτζούρωμα και διάφορες άλλες επινοήσεις που υπονοούν την ισότητα όλων. Δεν υπάρχουν ωραίοι, άσχημοι, ήρωες, πλούσιοι, αλλά συνήθως μια βλάσφημη αντιστροφή των ρόλων, για παράδειγμα:ένας παπάς που διακηρύσσει τη χαλαρότητα των ηθών.

Επιπροσθετα, το φαγοπότι ως συλλογική διαδικασία νοηματοδοτείται σαν καλοπροέραιτη πρόσκληση. “Μια πρόσκληση για ειρήνη και συνεργασία”.(Μ. Μερακλής). Ειρήνη και συνεργασία οπού κερνάμε ο ένας τον άλλο-από τον κάρνο που σημαίνει καικέρατο, προκύπτει το: κερνώ, διότο τα κέρατα στην αρχαιότητα χρησίμευαν και ως κρασοπότηρα. (Μ. Βαρέττας)
Ακόμη κεντρική θέση στη γιορτή του καρναβαλιού κατέχει το γέλιο. Το γέλιο που μαζί με το σαρκασμ’ο επιτίθεται στην πραγματικότητα, στοχεύοντας στην καθαίρεση του υψηλού, της εξουσίας, του φόβου του τρομακτικού. Οταν η εξουσία και ο φόβος σαρκάζονται και γελοιοποιούνται, τότε προσγειώνονται, μικραίνουν, γίνονται ασήμαντοι παράγοντες μπροστά στη δύναμη της ζωής.

Τέλος, ας μην ξεχνάμε πως το καρναβάλι κουβαλάει κι ένα μεγάλο φορτίο απαρχαιωμένων τρόπων ζωής. Τραγούδια, χοροί, μαντινάδες, αστεία, συμπεριφορές και πολλές εκδηλώσεις της λαικής γιορτής, συνυφαίνονται και επιβιώνουν μέσα από τα καρμαβαλικά δρώμενα. Συνεπώς, όπως αναφέρει και ο λαογράφος Μ. Μερακλής: “Η αστική, ηθικιστική σεμνοτυφία είναι πολύ νεότερη, πολύ λιγότερο παραδοσιακή από την αρχαία τελετουργικλη βωμολοχία…(το καρναβάλι)…χρειάζεται το σεβασμό μας.”

Yar Aman